Σπουδάζοντας Σοφοκλή στις Συρακούσες

«Teatro Greco». Δεκάδες πινακίδες κατευθύνουν χιλιάδες τουρίστες προς το «ελληνικό θέατρο»... Είναι παράξενο να βρίσκεσαι στην Ιταλία, μέσα σ' ένα κατάμεστο ελληνικό θέατρο του 5ου π.χ αιώνα και να παρακολουθείς αρχαίο δράμα από ιταλούς ηθοποιούς.

Δίπλα θεατές κάθε ηλικίας, πειθαρχημένοι, αφοσιωμένοι στην παράσταση, λες και τη βλέπουν πρώτη φορά. Δεν την βλέπουν όμως... Το Εθνικό Ινστιτούτο Αρχαίου Δράματος (INDA) ανεβάζει τα έργα των τραγικών ποιητών κάθε καλοκαίρι, αρκετά χρόνια νωρίτερα απ' ό,τι εμείς. Βρεθήκαμε στις Συρακούσες της Σικελίας και παρακολουθήσαμε την «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη, τον «Αίαντα» του Σοφοκλή και τη «Φαίδρα» του Ευριπίδη, τρεις παραστάσεις που θα παιχτούν στο «Σχολείον» της Ειρήνης Παπά (με ελληνικούς υπέρτιτλους) την Παρασκευή και το Σάββατο, στις 19-20 Ιουλίου και στις 22-23 Ιουλίου αντίστοιχα. Συγχρόνως θα εκτεθούν ντοκουμέντα, αφίσες, μακέτες, σκίτσα, κοστούμια, φωτογραφίες από την εκατονταετή δράση του Ινστιτούτου.

Το θέατρο, λαξευμένο μέσα σε βράχο από ασβεστόλιθο, ανακαλύφθηκε το 1908 από τον αρχαιολόγο Πάολο Ορσι. Χωρητικότητας 9 χιλιάδων θέσεων, σήμερα φιλοξενεί 6.041 θεατές έπειτα από παρεμβάσεις που έγιναν για την ασφάλεια, την προστασία και τη συντήρησή του. Οι φήμες λένε ότι εδώ πρωτοπαρουσίασε ο Αισχύλος τους «Πέρσες» του.

Η πρώτη παράσταση δόθηκε το 1914 με τον «Αγαμέμνονα» χάρη στον ποιητή Γκαμπριέλε Ντ' Ανούντσιο. Το θέατρο διέκοψε τη λειτουργία του στον Πρώτο και Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1948 ξανανοίγει με τον «Αίαντα» χάρη στην επιμονή του δημάρχου των Συρακουσών Τομάζο Μάριο Γκαργκάλο, που δημιούργησε τον θεσμό του Φεστιβάλ.

Μέχρι το 1939 η δουλειά στο θέατρο στόχευε κυρίως στη θεωρητική και πρακτική κατανόηση του αρχαίου δράματος. Εκείνο το διάστημα το φασιστικό καθεστώς το οικειοποιήθηκε. Μετέφερε την έδρα του στη Ρώμη και το ανήγαγε σε λαϊκό μουσολινικό υπερθέαμα. Η μεταπολεμική περίοδος σφραγίστηκε από την παρουσία σπουδαίων καλλιτεχνών όπως οι Βιτόριο Γκάσμαν, Ελένα Ζαρέσκι, Πιέρ Πάολο Παζολίνι, Τζόρτζιο Αλμπερτάτσι, καθώς και της Ειρήνης Παπά.

Το 1998 έγινε Ιδρυμα στο οποίο συμμετέχουν το κράτος μέσω του υπουργείου Πολιτισμού και Οικονομίας (1 εκατ. ευρώ), η αυτόνομη Περιφέρεια της Σικελίας (1 εκατ. ευρώ) και ο Δήμος των Συρακουσών (45 χιλ. ευρώ). Στα κονδύλια συμπεριλαμβάνονται κι αυτά των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, που όμως διαχειρίζεται η Περιφέρεια Σικελίας και πηγαίνουν κατευθείαν στα κόστη παραγωγής των παραστάσεων.

Οικονομικός έλεγχος γίνεται και από την Επαρχία, και από το υπουργείο Παιδείας και Ερευνας, και από το υπουργείο Πολιτισμού. Στα διοικητικά συμβούλια συμμετέχει επίσης δικαστής, χωρίς δικαίωμα ψήφου. Εταιρεία πετρελαιοειδών ενισχύει ως χορηγός επί τέσσερα χρόνια το φεστιβάλ. Πάντως, μεγάλο ποσόν πηγαίνει στους φόρους: 1,3 εκατ. το χρόνο.

Η πολιτική του Ινστιτούτου άλλαξε ριζικά το 2006 μπροστά σ' ένα οικονομικό έλλειμμα 2,5 εκατ. ευρώ... Σταμάτησαν οι μετακλήσεις σταρ-σκηνοθετών και το Ιδρυμα προσανατολίστηκε στη δημιουργία ενός ανσάμπλ και σε δικές του παραγωγές. Για το φεστιβάλ του καλοκαιριού δουλεύουν 320 άτομα. Του χρόνου μαθαίνουμε ότι ο Κουστουρίτσα θα σκηνοθετήσει την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι».

Συμμετοχή 250.000 μαθητών

Εντυπωσιακός είναι ο εκπαιδευτικός ρόλος που διαδραματίζει το Ινστιτούτο με τη δημιουργία ενός δικτύου ενημέρωσης των σχολείων όλης της χώρας γύρω από το αρχαίο δράμα. Κάθε χειμώνα κλιμάκιο πανεπιστημιακών καθηγητών επισκέπτεται τα λύκεια πόλεων από την Πάντοβα, το Μιλάνο, τη Ρώμη, τη Φλωρεντία μέχρι τη Σαρδηνία ενημερώνοντας και προσκαλώντας. Η συμμετοχή των μαθητών αγγίζει τους 250 χιλιάδες! Και αφού συμμετάσχουν σε σεμινάρια στις πόλεις τους, βοηθούμενοι από το σάιτ του Ιδρύματος, δημιουργούν το μικρό τους επιτόπιο φεστιβάλ. Επειτα δηλώνουν συμμετοχή στο Φεστιβάλ Νέων του Ινστιτούτου Αρχαίου Δράματος Συρακουσών.

Ποιος να φανταζόταν ότι 60 μαθητές από την Τεργέστη κατεβαίνουν στη Σικελία για να παρουσιάσουν την «Ηλέκτρα», τις «Ευμενίδες», τον «Φιλοκτήτη»! Στο φεστιβάλ, που λειτουργεί από το 1991, 200 σχολεία δηλώνουν κάθε χρόνο συμμετοχή για να παρουσιάσουν τη δουλειά τους στο μικρό αρχαίο θέατρο του ορεινού χωριού Παλατσόλο. Φέτος συμμετείχαν 70 ιταλικά σχολεία και 11 από το εξωτερικό, δηλαδή 7.000 καλλιτέχνες-μαθητές! Ομως το χωριό κατακλύστηκε από 10 χιλιάδες ανθρώπους αφού μαζί με τους συμμετέχοντες, ήρθαν συμμαθητές, φίλοι, γονείς και συγγενείς, οι οποίοι δεν παρακολουθούν δωρεάν: πληρώνουν μειωμένο εισιτήριο...

Στις Συρακούσες λειτούργησε φέτος πρώτη φορά η Ακαδημία Αρχαίου Δράματος με διευθυντή τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Ινστιτούτου. Είκοσι καθηγητές διδάσκουν αρχαία ελληνικά, ορθοφωνία, χορό, τραγούδι, μουσική, σκηνογραφία, κίνηση και μιμική. Στις τρεις φετινές παραστάσεις του μεγάλου φεστιβάλ, μόνον από τα σχολεία ήρθαν στο ταμείο 1,5 εκατ. ευρώ! Πέρυσι το φεστιβάλ είχε κέρδη 460 χιλ. ευρώ κέρδη και φέτος έκοψε ήδη 170 χιλ. εισιτήρια...

Συναντήσαμε τον Φερνάντο Μπαλέστρα, διευθυντή του Ινστιτούτου Αρχαίου Δράματος, στο παλάτσο όπου στεγάζεται η διοίκηση, στο κέντρο της πόλης. Μιλήσαμε μαζί του για το θέατρο, την Ελλάδα αλλά και τη σιτσιλιάνικη μαφία...

«Η παιδεία είναι ακρογωνιαίος λίθος του Ινστιτούτου. Είναι εντυπωσιακό πώς οι τραγικοί ποιητές, είτε νικούσαν οι Ελληνες είτε όχι, προσέγγιζαν την Ιστορία απ' τη μεριά των ηττημένων -όπως στις "Τρωάδες", και αναδείκνυαν μεγάλα φιλοσοφικά και οντολογικά ζητήματα που αφορούσαν την πόλη και τον άνθρωπο. Ο πιο σύγχρονος έλληνας ποιητής είναι ο Σοφοκλής».

- Γιατί επιμένετε στην παραδοσιακή, συχνά αρχαιοπρεπή, φόρμα των παραστάσεων;

«Μένουμε πιστοί στο κείμενο. Πιστεύω ότι οι μοντερνισμοί και σκηνοθετισμοί μειώνουν, απλοποιούν το νόημα των έργων. Κι έπειτα το κοινό εδώ δεν αντέχει τέτοια. Κάποτε, στις "Τρωάδες", επιχειρήθηκε να ταυτιστούν οι ηττημένοι με νεκρούς Αμερικανούς στο Βιετνάμ. Το αποτέλεσμα ήταν κακόγουστο. Οι Ελληνες είχαν καταφέρει να αποδώσουν με τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο την έννοια του θεάτρου και της φιλοσοφικής σκέψης. Πάνω σ' αυτή τη δομή στηρίχτηκε και αναπτύχθηκε το μετέπειτα θέατρο σ' όλο τον κόσμο».

- Σ' έναν τόπο απόλυτα ταυτισμένο με τη δράση της μαφίας πόσο «έξω» μπορεί να μείνει το Ινστιτούτο;

«Πονεμένη ιστορία... Η μαφία έχει πια φινέτσα. Τα αφεντικά δεν συναντιούνται στις τρατορίες όπου αρχίζει το πιστολίδι όπως βλέπετε στις ταινίες. Κινεί νήματα από μεγάλα, καθωσπρέπει πόστα. Κάποτε ένας μαθητής στην Τεργέστη μού έθεσε το ίδιο ερώτημα: Τι κάνετε με τη μαφία; Η απάντηση είναι ότι όπου υπάρχει επαγγελματισμός και λειτουργείς σύννομα, η μαφία δεν βρίσκει έδαφος. Δυστυχώς, το Ιδρυμα είναι ακόμα υπόδικο με εγκληματικές πράξεις της μαφίας από το παρελθόν. Ενας ζωντανός οργανισμός δεν θα μπορούσε να μην ξυπνήσει το ενδιαφέρον των οργανώσεων. Ομως, από το 2005, θεωρείται από τα "Καθαρά Χέρια" μοντέλο λειτουργίας πολιτιστικού κέντρου. Κάθε πρόσληψη γίνεται πια με δημόσιο χαρακτήρα».

- Και τώρα, πάνω από 120 άνθρωποι -ανάμεσά τους 36 ηθοποιοί- ταξιδεύετε με τρεις παραστάσεις στην Ελλάδα, χώρα που για τις Συρακούσες διατηρεί ακόμα την αύρα της Μητέρας Πατρίδας...

«Η γενιά μου μεγάλωσε με τον μύθο της Ελλάδας. Είναι όνειρο να παίξουμε εκεί, ειδικά στην Επίδαυρο, χώρο που θεωρούμε ιερό τέμενος. Το 2005, το πρώτο πράγμα που είχα στο μυαλό μου ήταν η συνεργασία με το δικό σας φεστιβάλ. Προσπάθησα μέσω της πρεσβείας και της Ειρήνης Παπά -είχε γίνει διευθυντής ο Γ. Λούκος- αλλά μάλλον δεν προκαλέσαμε το ενδιαφέρον. Εκτιμώ ότι τώρα άνοιξε μια χαραμάδα. Ξέρω ότι στην Ελλάδα το αρχαίο δράμα ανεβαίνει σε πειραματικές, σύγχρονες παραστάσεις. Τώρα που έχετε συνηθίσει σε παραστάσεις του Βασίλιεφ ή της Σαουμπίνε, δεν ξέρω αν... θα μας αντέχατε. Σε μια εποχή που όλοι κοντεύουμε να γίνουμε Αμερικανοεβραίοι, εμείς θεωρούμε την ταυτότητα του ελληνικού πολιτισμού επανάσταση». *

http://www.enet.gr